Middelburg Dronk

Huidige versie van 27 jan 2024 om 23:30

Een café annex koffiehuis dat tussen 1860 en 1930 was gevestigd aan de Langevielesingel, in de wijk 't Zand (D 195/196 in de oude nummering). 't Zand hoorde in de 19e eeuw nog bij de gemeente Koudekerke, maar was uiteraard ook toen al eenvoudig te bereiken voor Middelburgers.

Foto's

Meer foto's zijn te vinden op Pax_Intrantibus/fotos

• 

  Café Pax Intrantibus, in 't Zand te Middelburg omstreeks 1915.

• 

  Het gebouw aan de Langevielesingel in wijk 't Zand in Middelburg

• 

  Een plattegrond met Pax Intrantibus en de Buitentuin

• 

  A.C. de Steur van Lommerrijk zit ook in Pax Intrantibus, oktober 1927

Geschiedenis

Van de website artikel Koudekerke.info, van Sjoerd de Nooijer:

"Pax Intrantibus is vanaf 1868 een opvolger van herberg De Bremerton. Jacobus Gernler is daar dan koffiehuishouder en naar zijn eigen zeggen sociëteitshouder. Dit blijkt uit een rechtszaak die naar aanleiding van een schermutseling op 13 september 1868 tussen Jacobus Gernler en gemeenteveldwachter Johannes de Reij bij de arrondisementsrechtsbank diende. Aanleiding voor de schermutseling was de openbare muziekuitvoering in het pand, waarvoor geen toestemming was verleend door de burgemeester. Na Jacobus Gernler ging Cornelis Marinus Jacobus Gernler in de zaak. Jacobus was gehuwd met Trijntje Gozens de Bruijn en zijn zoon, Cornelis Marinus Jacobus, was gehuwd met Pieternella Magdalena de Plaa. Direct naast het koffiehuis had de familie Gernler nog een winkel. De panden bevonden zich aan de Langevielesingel, op de hoek met de Oude Koudekerkseweg. De herberg stond ook als bondscafé van de A.N.W.B. en T.C.B. bekend.

Het café/koffiehuis was de kraamkamer van de Middelburgse schietvereniging 'De Kolveniers'. Op 25 november 1912 kwamen een aantal mensen bij elkaar met het doel een schietvereniging op te richten die de naam kreeg 'Tot Oefening en Ontspanning' en werd gevestigd bij het koffiehuis op 't Zand. Hier bevonden zich toen enkele schietbanen en werden regelmatig schietwedstrijden georganiseerd. De vereniging kreeg op 6 december 1913 Koninklijke goedkeuring en de beheerder van Pax Intrantibus was een van de ereleden van deze schietvereniging.

Op 26 oktober 1916 vond er in het koffiehuis op verzoek van de erven van wijlen de heer M. Gernler een openbare verkoping plaats. Hier werden de bezittingen van de heer Gernler verkocht, welke zich overigens allen buiten de gemeente Koudekerke bevonden. In mei 1927 komt het pand te koop en wordt het voor f 10.800,-- gekocht door K.J. van Loo, timmerman te Middelburg. Hij verkoopt of verhuurt het pand aan A.C. de Steur (van Lommerrijk, want een advertentie in de Middelburgsche Courant 14 oktober 1927 geeft aan dat Pax Intrantibus t.g.v. het burgemeestersfeest geopend is. De laatste vermelding van het koffiehuis 'Pax Intrantibus' komen we tegen in een artikel in de Vlissingse Courant van 7 mei 1929 over de aanleg van de waterleiding op 't Zand. Begin juni 1931 werd de 'Wasscherij Zeeland' ingeschreven bij de Kamer van Koophandel en bleek deze gevestigd te zijn in dit pand op adres Langevielesingel D197 te Koudekerke. Eigenaar was W.J. Wolders. Hij ontplooide reeds vanaf mei 1930 werkzaamheden waarvoor toen een strijkster, aankomend strijkster en mangelmeisje werd gezocht in een krantenadvertentie in de Vlissingse Courant van 16 mei 1930. In 1934 werd de zaak overgenomen door C. Th Wolders, die in 1943 tot wethouder van Middelburg werd benoemd. In de oorlogsjaren 1943-1945 is het pand verwoest en is er hierna op die plaats een plantsoen aangelegd."

Naamgeving

Letterlijk vertaald betekent Pax Intrantibus: 'Vrede aan hen die hier binnentreden'. De naam werd in die tijd vaker gebruikt voor uitspanningen.

Bijzonderheden

• In de zaak kon ook worden gekegeld, zo blijkt uit een advertentie uit 1905. Dit gebeurde in een aangrenzend pand van één verdieping, met een ingang aan de Breeweg. Deze sport werd op meer plaatsen in Middelburg beoefend, zoals bij sociëteit De Vergenoeging op de Markt (in het huidige Zanzibar). Rond 1870 werd Pax Intrantibus in advertenties overigens ook aangeduid als sociëteit.
• Uit de beschrijving van de Beeldbank Zeeland (record 12985): "bondscafé Pax Intrantibus lag in het buurtschap 't Zand dat behoorde tot de voormalige gemeente Koudekerke en bij grenswijziging in 1941 bij het grondgebied van Middelburg gevoegd. Het café "Pax Intrantibus", later ingericht als wasserij "Zeeland", is vele jaren geleden afgebroken." De prentbriefkaart dateert van 1898.
• In Wissenkerke zat ook een café Pax Intrantibus

Mooie verhalen

De eene sigaar aan de andere

Uit ‘Neem nooit een molenaarsdochter!’ Brieven van P.C. Boutens aan zijn vriend J.M. Kakebeeke, van Marco Goud (Jaarboek Letterkundig Museum 7): Op 13 december 1904 schrijft de in Middelburg geboren dichter P.C. Boutens vanuit zijn woonplaats Den Haag een brief aan zijn vriend Jacques Kakebeeke - Kakebeeke is eigenaar van de Meelfabriek. Boutens schrijft laatdunkend over zijn oud-stadgenoten: "Of ik naar Middelburg kom met de Kerst, weet ik nog niet. De groote toren en de kleine menschen trekken me heel weinig aan, al wordt [sic] ik hier telkens herinnerd aan het mooie kariljon van den langen Jan door de grote kerk in wier schaduw ik woon." En hij gaat verder: "Je brief heeft me goed gedaan. En met vreugde leesch ik tussen de regels door dat je niet bezig bent te ver-Middelburgen. Met vreugde; want je weet zeer wel, dat er een stuk van je is dat ik aan de Middelburgers niet gun. Ik geloof, dat je best de eene sigaar aan de andere kunt aansteken en wel eens tegen je smaak bier drinken, als al die dingen maar bijzaken blijven waar je geluk onafhankelijk van is. (...) Ook ik denk veel aan je, en het lust me meest aan je te denken afgescheiden van het bier bij Hesselink* en het kegelen bij Gernler. Dat moet ik wel doen om de klok zuiver te hooren, en het lukt me altijd volkomen." In een brief van 19 oktober 1905 heeft Boutens het weer over Middelburgers en bier: "Met December a.s. zal ik weer eens wat verzen in de Gids uitgeven en je die zeker toezenden. Maar je ben dan al terug, niet, in ons beminde landje? Vervelend dat je toch weer in Middelburg terecht komt! Zooals ik je al eens schreef, ik gun je slecht aan de bier-drinkende Middelburgse gemeente." Wanneer Kakebeeke zich in mei 1914 verlooft, is de vriendschap wat Boutens betreft ten einde - wellicht had hij, de Griekse beginselen toegedaan, er meer van verwacht. Hij schrijft nog een koele brief op 17 november 1914: "Ja, een bezoek aan Zeeland is er bij ingeschoten. Ik zou een weekje logeren in Domburg met een vriend van me, maar Toorop berichtte ons dat het Badhotel juist gesloten werd, en in Het Schuttershof hadden wij geen trek. Omtrent Kerstmis of Nieuwjaar zal ik wel voor enkele dagen komen. Ik logeer dan bij Verseput; want mijn moeder wil ik niet verontrusten met drukte, en bij mijn zuster is het mij te luidruchtig." Hoewel Boutens neerkeek op de bierdrinkende Middelburgers, schreef hij in 1924, in opdracht van de gemeente Middelburg, wel Middelburg's overgang in 1574 - het kan verkeren.

(* Hesselink is wellicht een verschrijving van Boutens en wordt Hessling bedoeld - F. Hessling zit van 1899 tot 1919 in het vermaarde De Gouden Zon in de Lange Delft)

• Uit een artikel in de Middelburgsche Courant van 1 november 1868 komt naar voren dat eigenaar Gernler in dat jaar het een keer aan de stok kreeg met een veldwachter omdat hij onrechtmatig muziek zou hebben laten klinken. De agent had het pand betreden, waarna er uiteindelijk zelfs 'handtastelijkheden' waren. Tijdens de rechtzaak werd ter verdediging aangevoerd dat de agent de zaak niet zomaar had mogen betreden omdat Pax Intrantibus een sociëteit zou zijn, wat juridisch gezien gelijk staat aan de woning van een particulier. De aanklager wees er echter op dat de ordehandhavers toen nog helemaal niet wisten dat het een sociëteit was, en dat dit niet bewezen werd. Gernler werd veroordeeld tot een gevangenisstraf van drie dagen, en een boete van 10 gulden, omdat hij de agent had geslagen.

Over de Schietvereniging Tot oefening en ontspanning in Pax Intrantibus

Uit De Wete 37-3 van juli 2008:

"In het bondscafé Pax Intrantibus, op de hoek van de Langevielesingel en de (Oude) Koudekerkseweg, waarover in De Wete van april jl. werd geschreven, werd op 25 november 1912 de Middelburgs schietvereniging Tot Oefening en Ontspanning opgericht. De vereniging was gevestigd op ’t Zand in de gemeente Koudekerke. Het eerste bestuur bestond uit voorzitter L.A. Tange, secretaris L. van de Vaate, penningmeester J. Bosch en de baancommissarissen A. Groenenberg, C. de Jonge, J.A. de Priester en G. de Voogd. Ereleden van de vereniging waren C.M.J Gernler, eigenaar van Pax Intrantibus, en P.A. de Rey, beheerder van de garnizoensschietbaan. Deze baan was gelegen aan de Westhavendijk in Middelburg, ongeveer waar nu de oprit tot de Algemene Begraafplaats is. Gernler had een bijzondere regel voor de leden van de schietvereniging. Wie iets gebruikte, mocht via de voordeur van zijn café naar binnen, wie niets wilde hebben moest via de achterdeur. [...] Al in 1924 overwoog het bestuur om een eigen accommodatie te bouwen. Omdat de kosten te hoog waren, gingen de plannen niet door. Dit onderwerp zou nog vake tijdens vergaderingen ter sprake komen, maar de vereniging beschikte nooit over voldoende financiële middelen om de plannen te realiseren. In 1922 was de zaalhuur voor café Pax Intrantibus ƒ 8,50 per kwartaal. De vereniging verhuisde in het jaar erna naar het verenigingsgebouw in deKerksteeg op ’t Zand. Beheerder A. Groenenberg rekende namelijk maar ƒ 4,55 per kwartaal. Dit gebouw behoorde bij de in 1914 gebouwde kerk aan de Kerkstraat. In de Kerksteeg zou, met uitzondering van de Tweede Wereldoorlog, tot midden 1960 worden geschoten. Toen werd de accommodatie aan de Kerksteeg te onveilig, en bovendien dreigde sloop van het gebouw dat inmiddels eigendom van de gemeente Middelburg was. De schutters vonden een nieuw onderdak in het gebouw van de buurtvereniging Nieuw-Middelburg aan de Nassaulaan. In 1971 werd een betere locatie gevonden in de Kloveniersdoelen. Het betrekken van die schietbaan was aanleiding tot wijziging van de naam Tot Oefening en Ontspanning in schietvereniging De Kloveniers."

Externe links

• Vrede in Pax Intrantibus, Middelburgse & Veerse Bode 14 juni 2017
• artikel over Pax Intrantibus op www.koudekerke.info
• Pax Intrantibus op Molendatabase.org

Bronnen

• Krantenknipsels: Krantenbank Zeeland Zeeuwse Bibliotheek
• Foto's: Beeldbank Zeeland Zeeuwse Bibliotheek
• Tekstfragmenten van Sjoerd de Nooijer, van Koudekerke.info
• De Wete: Tot Oefening en Ontspanning, een korte geschiedenis van de Middelburgse Schietvereniging
• ‘Neem nooit een molenaarsdochter!’ Brieven van P.C. Boutens aan zijn vriend J.M. Kakebeeke, van Marco Goud (Jaarboek Letterkundig Museum 7)