Middelburg Dronk

St. Jorisdoelen

Balans E100
Middelburg

De St. Jorisdoelen - Balans E 100 te Middelburg - is een buitenbeentje, op Middelburg Dronk. Aangezien het een sociëteit is hoort deze besloten vereniging eigenlijk niet thuis op de Wiki maar omdat uit de literatuur bleek dat de sociëteit in de periode voor de oorlog wel degelijk een openbaar karakter had is het toch opgenomen - in 1936 krijgt het pand trouwens een hotelfunctie en heet het hotel St. Joris.

Foto's

Meer foto's zijn te vinden op: St. Jorisdoelen/fotos.

Ringrijden in de tuin van de St. Jorisdoelen, 1778-1779
Koningin Wilhelmina rijdt langs de St. Jorisdoelen, 1907
Een Walcherse boerin met haar groentekar, getrokken door een hond, voor de St. Jorisdoelen, 1908
Oldtimers voor de St. Jorisdoelen, jaren '20
Sint Joris in september 1936. Het naburig pand is getooid met een spandoek van Medio (afgeleid van Medioburgum) ter ere van een optocht, 1936

Geschiedenis

1777

C.J. Zegers

Op 28 augustus 1741 worden de St, Jorisdoelen (het Schuttershof op de Balans) vermeld in een advertentie van de Amsterdamsche Courant. In De Beschryving van Zeeland van Isaak Tirion uit 1751 wordt al geschreven over het Schuttershof van den Voet- of Kruisboog aan de Balans. Er worden nog twee schuttershoven beschreven: het Schuttershof van den Edelen Handboog aan de Schuttershofstraat en het Schuttershof van de Busse of der Kloveniers, de huidige Kloveniersdoelen Tiriot signaleert dat de burgerij in de schuttershoven spijzen en dranken kan genieten als in andere herbergen, men kan er alleen in sommige buitengewonen gevallen Huisvesting krygen. Tenslotte merkt hij nog op dat de schuttershoven boven de gewonen tappers enige vrijheid van accijns genieten. In 1581 vestigt de confrerie St. Joris zich in het dan nieuwe pand aan de Balans en midden 18de eeuw wordt het pand sociëteitsgebouw en heet het sociëteit St. Joris, die zich in 1764 verenigt met de in 1758 opgerichte Groote Sociëteit - in 1875 verenigt St. Joris zich opnieuw, nu met sociëteit De Vriendschap. De sociëteit werkte met de bekende formule van pachters c.q. kasteleins die het horecagedeelte voor hun, eigen, rekening namen - deze pachters zijn onderstaand aangegeven bij Eigenaars/Exploitanten. Een advertentie uit de Middelburgsche Courant van 14 augustus 1777 geeft aan dat Carel Johan Zegers kastelein in de Dt. Jorisdoelen is - op 9 oktober 1778, nog steeds met adres de Balans, overlijdt hij (zeeuwengezocht [1])

1781

A. Friethoff

A. Friethoff is kastelein in 1781. De Franse Synode gaf in 1782 een maaltijd op de grote zaal van de confrérie van Sint Joris, waarvoor 92 pond Vlaams 10 schelingen en 10 penningen werd betaald aan P. Arnold Friethoff, behalve 33 pond Vlaams 5 schellingen en 6 penningen, aan van Citters en Catteau voor geleverde wijn voldaan. De stadsrekening van 1682 meldt verder dat aan P. Arnold Friethoff, kastelein der confrérie van Sint Joris 20 pond Vlaams 19 schellingen en 11 penningen werd betaald voor een maaltijd bij het visiteren der molend.

1869	W. Dekkers Willem Dekkers is kastelein van 1869 tot 1874 - hij staat geregistreerd als kastelein en lijkdienaar (zeeuwengezocht [2]). Wanneer hij in 1874 naar 't Logement van Middelburg vertrekt, wordt hij opgevolgd door zijn zoon Gijsbertus Philippus (zeeuwengezocht [3]).

1874	G.P. Dekkers Gijsbertus Phillippus Dekkers zit in de St. Jorisdoelen van 1874 tot 1878 (zeeuwengezocht [4]).

1878	Johann van Randwijk Van 1878 tot 1886 is Johann van Randwijk de kastelein van dienst - hij vertrekt in 1886 naar De Flandre

1886	H. Born Hoite Born zit van 1886 tot 1892 in de St. Jorisdoelen (zeeuwengezocht [5]).

1892	J.Th. Heering De volgende kastelein is Johannes Theodorus Heering (zeeuwengezocht [6]) - hij vertrekt in 1900 naar de Lange Delft waar hij het restaurant Heering begint.

1900	A.L. Kreiken Van 1900 tot 1903 is Albertus Leonard Kreiken kastelein van dienst - hij staat in 1903 op het adres Balans E 110 geregistreerd als kok (zeeuwengezocht [7]).

1903	J.H.A. Maltha. Jacob Henri Auguste Maltha zit van 1903 tot 1913 in de St. Jorisdoelen.

1913	J.J. Zwennis J.J. Zwennis is kastelein van 1913 tot 1922

1922	A. Visser A. Visser is de laatste kastelein van de St. Jorisdoelen. Wanneer hij in 1933 naar de Groenmarkt vertrekt waar hij hotel De Burg begint, houdt de sociëteit op te bestaan.

1936

A.I.P. van Overbeeke

In 1936 wordt de N.V. Maatschappij tot exploitatie van het Feestgebouw St. Joris ingeschreven bij het handelsregister van de Kamer van Koophandel. De heer A.I.P. van Overbeeke is directeur van de N.V. en het pand draagt nu de naam hotel St. Joris. Wanneer het pand in 1940 wordt verwoest, verhuist Van Overbeeke hotel St. Joris naar de Loskade. De ruïne van het pand wordt afgebroken en de locatie wordt een plantsoen tot de St. Jorisdoelen eind jaren 60 er wordt herbouwd en dienst gaat doen als gewestelijk arbeidsbureau.

Naamgeving

Bijzonderheden

Er valt een link te leggen tussen de St. Jorisdoelen en Magazijn ‘De Hoop’ (naast café De Beurs op de Dam in Middelburg). De eigenaar van het magazijn was Martinus Johannes Hendrikse (1878-1912), gehuwd met Maria Jacomina Dekkers (geb.1879). Zij was de dochter van Marinus Jacobus Dekkers (1848-1887) en Elisabeth Jacoba van Riel (1850-1937). Dekkers was tot ca. 1880 winkelier in kruidenierswaren en sterke dranken, onder meer in de Langeviele (K.195). Vanaf 1881 staat Dekkers te boek als restaurateur en poelier in de Bogardstraat (D.40), hij adverteert dan onder meer met ‘dagelijks porties soep te bekomen’ en dit zet hij voort op het volgende adres aan de Wagenaarstraat (D.89). Dit komt dus hoogstwaarschijnlijk voort uit het bedrijf dat zijn vader opzette. Als Dekkers sterft zet de weduwe dit voort als ‘restauratrice’. Zij was overigens zelf een dochter uit de bekende familie Van Riel, die hun bedrijf als varkens- en spekslagers en vleeshouwers op de zeer toepasselijke Varkensmarkt voerden.

Voor jouw lemma op de Societeit St. Joris is vooral de oude vader Dekkers dus interessant: Willem Dekkers (1811-1892), hij was afkomstig uit Well bij Zaltbommel (Gld.) en moet zich ergens omstreeks 1840 in de stad hebben gevestigd. Hij huwde in Januari 1843 de Middelburgse Maria Jacomina Lievense (geb.1816), hij wordt dan reeds als kastelein genoemd – waar is niet bekend. Ergens rond September 1843 wordt te koop aangeboden ‘een hecht, sterk en welgebouwd huis en erf, ingerigt tot het houden van societeit of koffijhuis, staande binnen de stad Middelburg, op de Balans, wijk D no. 5’ (Midd.Crt. 29.08/05.09.1843). Er bestaat een kans dat Dekkers hier reeds werkzaam was als (pachtend) kastelein. De aanvankelijke publieke verkoop gaat niet door, waarschijnlijk koopt hij het uit de hand. Dat hij het koopt is wel zeker, tussen November 1843 en Maart 1850 worden hier op de Balans (D.5) zijn eerste zes kinderen geboren en telkens staat hij als kastelein te boek.

Vanaf de zomer van 1850 (Midd.Crt. 20.07.1850) wordt hij genoemd als kastelein in de Societeit St. Joris en als zijnde woonachtig op het adres Balans (E.110). Nu vraag ik me af – en hier kan ik mijn vinger maar niet achter krijgen, of dit adres hetzelfde is als de Societeit. Omdat jij een ander adres (E.100) noemt. Zoals ik het zie is Dekkers ergens in 1850 van het ene koffiehuis (of societeit, ik heb geen naam kunnen vinden) aan de Balans (D5) naar de Societeit St. Joris (E.110 of 100) verhuist. Hij zal hier wel zo’n 25 jaar blijven. In Juni 1877 kondigt hij zijn verhuizing aan naar de Lange Noordstraat (L.131) (Midd.Crt. 02.06.1877). Zijn zoon Gijsbertus Philippus Dekkers (geb.1851) wordt zelf al sinds 1874 vermeld als kastelein (mogelijk samen met vader) en neemt dus de Societeit als zelfstandig kastelein over. Voor hoe lang precies weet ik niet. Maar het zal niet langer dan een paar jaar zijn geweest. In November 1880 vind ik hem als winkelier (onbekend in wat).

De oude Dekker wordt na zijn verhuizing naar de Lange Noordstraat niet meer genoemd als kastelein maar als restaurateur en cuisinier. Het pand in de Lange Noordstraat (L.131) is weliswaar genoemd het ‘Logement van Middelburg’ dat van 1771-1848 als zodanig in gebruik is geweest. Maar in 1850 werd hier het Kantoor der Directe Belastingen gevestigd. (Midd.Crt. 30.04.1850) en in 1867 het kantoor van notaris Slegt (Midd.Crt. 25.05.1867). In die jaren is er geen sprake van een logement, maar wordt hij steevast als cuisinier genoemd, zeker tot in 1887. Als Dekkers in Juni 1892 overlijdt verkoopt (diezelfde) notaris Slegt het kort daarna als ‘Een huis en erf met grooten tuin, genaamd ‘het Logement van Middelburg’, bewoond geweest door Jacob Cats, in de Lange Noordstraat alhier L no.131’ voor f3.575,- (Midd.Crt. 27.08.1892). De weduwe Dekkers verhuist naar de Lange St. Pieterstraat (F.53). Hij had inderdaad ook een positie bij de gemeente Middelburg, eerst als lijkdienaar (1852) en later als opzichter der begraafplaats (1880) wat hij tot aan zijn dood zou blijven.

Er zijn nog twee opmerkelijke zaken te noemen; 1. Een van de dienstbodes in de Sociëteit St. Joris moet de Middelburgse Sophia Cornelia Akkerman (1838-1874) zijn geweest. In de Middelburgsche Courant van 17.03.1874 (twee dagen later) plaatst het echtpaar Dekkers een bijzondere advertentie: ‘Heden overleed ten huize harer vader Sophia Cornelia Akkerman (…) ruim 16 jaren is zij bij de ondergeteekenden in alle opzichten trouw en eerlijk in dienst geweest; hare nagedachtenis zal bij ons lang in eere blijven (…)’ 2. Het echtpaar Dekkers had tien kinderen, waarvan slechts de helft de volwassen leeftijd zou bereiken. De jongste zoon, Jan Anthony Dekkers (1853-1892) is waarschijnlijk een bron van zorgen geweest en mogelijk ook de spreekwoordelijke ‘beste klant van de eigen zaak’. Aanvankelijk lijkt het alsof hij zijn vaders administratie beheert na diens vertrek uit St. Joris (1878), maar hier moet iets mis zijn gegaan omdat vader Dekkers uiteindelijk (1881) publiekelijk in de krant zet dat er op zijn naam ‘Geenerlei Crediet’ meer mag worden verleend, noch dat er enige betaling mag worden gedaan zonder een door hem verstrekt bewijs. Tien jaar lijkt er een antwoord te komen op het waarom. In Augustus 1891 wordt deze zoon opgenomen in het Gasthuis, wegens ‘Beriberi’ (een ernstige zwakte veroorzaakt door vitamine B1-tekort) maar vooral wegens ‘chronisch alcoholisme’. Na twee maanden wordt hij weer naar huis gestuurd. Tot hij een jaar later in een coma opnieuw wordt binnengebracht bij het Gasthuis en diezelfde dag nog overlijdt.

Gebruikte Bronnen: Privécollectie, Database ‘Middelburgse Middenstand’ Middelburgsche Courant Adresboeken Middelburg Zeeuws Archief, Burgerlijke Stand Middelburg Zeeuws Archief, Godshuizen Middelburg

J.-M.A.T.F. H. van Haart

Mooie verhalen

Een heerlijke houten kop

Mooi dit! Het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen schrijft op 17 april 2023 over een bijzondere aanwinst:

Van mevrouw Jopie van de Ven-van Overbeeke kreeg het Genootschap een houten kop aangeboden. Haar grootvader Van Overbeeke exploiteerde voor de oorlog hotel St. Joris aan de Balans in Middelburg samen met een zoon van hem. Deze zoon, een oom dus van mevrouw Van de Ven, wist na de brand van mei 1940 slechts deze houten kop uit de puinhopen van het afgebrande hotel te redden. Voordien heette het gebouw de Sint Jorisdoelen. Hierin huisde sinds 1582 het schuttersgilde van Sint Joris. Achter het gebouw was een grote tuin waarin de schutters schietoefeningen hielden.

Het is niet bekend waar dit hoofd zich indertijd bevond in het hotel. Het lijkt wel om een kop van St. Joris te gaan, gezien de mogelijke aanhechting voor een pluim op de ridderhelm. Er is nog een onderschildering van menierood zichtbaar met daar overheen een laag zwart op de helm. En bij de helmknoppen is geel te zien. Overigens is de buitenste laag die het hout bedekte grotendeels verdwenen en ernstig verkleurd door de brand.

Waarschijnlijk heeft hij binnen een functie gehad en was hij onderdeel van een groter geheel, bijvoorbeeld een ruiterstandbeeld. Een dergelijk beeld is sinds de jaren zeventig te zien bovenop de middengevel van de St. Jorisdoelen, binnenkort opnieuw hotel Sint Joris aan de Balans in Middelburg.

Bij Jolles komt in 1922 in een beperkte opsomming van beelden van de St. Jorisdoelen ‘een onbelangrijk, geel geverfde St. Joris, beschadigd’ voor. Die beschadiging zou kloppen met de gespleten achterkant van het beeld.

De geschatte ouderdom is laat zestiende, begin zeventiende eeuw. De afmetingen zijn 25 x 15 x 15 cm.

De geschiedenis van Sociëteit Sint Joris

Via Archieven.nl: Het Middelburgse schuttersgilde Sint Joris bestond reeds in de veertiende eeuw. In 1560 vestigde het gilde zich op het terrein van het klooster der Zwarte of Grauwe Zusters aan de Balans waar in 1582 de Sint Jorisdoelen verrees. In de loop der jaren veranderde Sint Joris van een schuttersgilde in een deftige broederschap. Broederschap Sint Joris fuseerde in 1764 met de Grote Sociëteit. Dit was een samensmelting van enige kleinere sociëteiten. Samen gingen zij verder onder de naam Confrérie Sint Joris. In 1875 ging de broederschap samen met Sociëteit de Vriendschap onder de naam Sociëteit Sint Joris. De Sociëteit Sint Joris was een vereniging die zich ten doel stelde gezellig bijeen te zijn, kranten en tijdschriften te lezen en spel en sport te beoefenen. Alleen de naam van de sociëteit herinnerde nog aan het vroegere gilde, het schietspel werd reeds lange tijd niet meer beoefend. Nu werd vooral gebruik gemaakt van de kegel- en tennisbaan.

Om lid van de sociëteit te kunnen worden, moest men 20 jaar of ouder zijn. Er bestonden ereleden, gewone leden, damesleden, gezinsleden, juniorleden en buitenleden. Buitenleden waren diegenen die buiten Middelburg woonachtig waren. De gewone leden waren mede-eigenaren van de sociëteit. Alle leden hadden het recht gebruik te maken van de lokalen, de tuin en de goederen van de sociëteit. Het bestuur bestond uit zeven commissarissen, door de gewone leden uit hun midden benoemd. Het bestuur beheerde de geldmiddelen, zorgde voor het onderhoud van de gebouwen en goederen en behartigde verder de belangen van de sociëteit. De commissarissen handhaafden de orde. Met het bombardement op Middelburg op 17 mei 1940 is het lokaal en de kegelbaan verloren gegaan, alleen de tennisbaan bleef intact. De Sociëteit De Vergenoeging bood daarop aan om van hun faciliteiten gebruik te maken. Vanaf november 1940 huurde de sociëteit ook een lokaal in Hotel De Burg aan de Loskade. Vermoedelijk brak het ontbreken van een eigen lokaal de sociëteit uiteindelijk toch op en werden rond 1941 de meeste activiteiten gestaakt. Pas in 1951 was de afwikkeling van de oorlogsschade een feit.

Literatuur J.A. Jolles, De Schuttersgilden en Schutterijen van Zeeland. Overzicht van hetgeen nog bestaat (Middelburg 1934) W.S. Unger, Archief der Gemeente Middelburg. De archieven der gilden en beurzen (Middelburg 1930)

Uit een militair dagboek, december 1939

Uit het dagboek van de Nederlandse 3e Groep Marine Troepen, 3e Marine Sectie, 1e Marine Compagnie, 1e Marine Bataljon: "Goed weer. Heden is het een bijzondere dag van twee kanten. De soldaten der eerste klasse moeten vandaag examen doen voor korporaal, met andere woorden, we zullen vandaag de resultaten kunnen bewonderen van een paar maanden zouteloze exercitie. Wij goedkope mariniers zijnde zullen alle zeilen bijzetten en hen door hun examen heen te helpen. Dit examen nam de gehele ochtend in beslag, en te oordelen naar de stemming en de resultaten, ziet het er niet slecht voor hen uit. 's Middags onder leiding van het kader kaartlopen. Onder andere heeft Korporaal J.Leeflang over vijfentwintig man de leiding. In opdracht van de 'Veldheer', mag geen rust gegeven worden. Doch rust of geen rust, rusten gaan we toch. Tijdens deze rust, wordt een versnapering gekocht. Plotseling verschijnt een prachtige luxe auto, welke vlak achter onze Korporaal tot stilstand komt, zonder dat deze de minste erg heeft. Tot schrik van de ploeg, bleek hierin 'Jaap Snor' te zitten. Op de laconieke vraag (welke een ietwat valse klank had): "Hé, Korporaal wat doe je hier?”, draaide onze Korporaal zich verschrikt om. Allen sprongen in de houding. "Kaartlopen, Overste", was het antwoord. "Zo, vertel me eens, waar ben je op het ogenblik?"

Onze Korporaal wijst de plek op de kaart aan (deze is juist), vergezeld gaande van de woorden: "Hier, Overste." "Best. En wat ga je nu doen?" "Met de jongens dezelfde weg terug Overste in opdracht van Sergeant Kromjong." "Jongens? Welke jongens?" "Deze jongens, Overste", ons aanwijzend. "Hoe heet jij?", op Muldriks wijzend. "Muldriks, Overste." "Hoe oud ben je?" "Achtentwintig, Overste." "Achtentwintig? En noem je dat jongens, dat zijn bij mij mannen!" "Manschappen, Overste!", sprak onze Korporaal weer, thans lichtelijk geraakt. "Ik zal jou eens een opdracht geven. Zie je die weg daar? Links." "Ja, Overste." "Mooi. Dan ga je die in, en zo verder terug. Goeie dag." Wij allen maakten bezwaren, daar wij te laat zouden binnenkomen, doch onze Korporaal had geen zin om naar een rapportje te solliciteren, en dus trok de ploeg langs de aangegeven weg. Deze weg bleek echter spoedig zo slecht te zijn, dat wij soms tot aan de knieën door de modder waadden. Dit alles had tot resultaat dat wij een uur te laat binnenkwamen. Ons lang wegblijven bracht onrust in ons 'hotel', en het kader werd dan ook op onderzoek uitgestuurd, daar van de verandering van de koers daar niets bekend was. Korporaal Leeflang krijgt een standje, en wij hopen dat het daarbij zal blijven.

's Avonds St.Nicolaas feest in de soos te Middelburg. Het geheel was een aardige avond, hoewel wij allen er ons meer van hadden voorgesteld. Doedens en Van Essen, beiden van de 4e Marine Sectie, 1e Marine Compagnie, gaven een nummertje zang ten beste. Rademaker 3xT. en 'De Krummel' waren enig in hun voordracht van 'Officier en Oppasser'. Het nummer maakte een buitengewoon goede indruk, en een wel verdient applaus was hier dan ook wel op z'n plaats. Hans Saaman overhandigde uit naam van de goede Sint aan Tweede-Luitenant T.H. de Boer een pakketje. Hieruit kwam na veel papier een schilderijtje met mechaniek te voorschijn, hetwelk de zaal deed schateren. Ook 'Jaap Snor' werd niet vergeten, en ontving een groot pakket. Bij opening hiervan kwam veel closetpapier te voorschijn, waaruit thans een pakje kwam. In dat pakje zat een poppetje, voorstellende een matroos met een onmogelijk lange snor, waarvoor dan ook uitbundig werd geapplaudisseerd. De avond wordt besloten met het uitreiken van St.Nicolaas pakketjes.”

Externe links

Bronnen

Krantenknipsels: Delpher
Foto's: Beeldbank Zeeland Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Zeeuws Archief en collectie Hermen Mulder
Dagboekverhaal: collectie Mark van der Mark