Het Middelburgse straatbeeld was van oudsher gestoffeerd met urinoirs. In de middeleeuwen waren urinoirs nog niet echt een veel voorkomend fenomeen en deed men zijn behoefte waar zich een muur of donker hoekje voordeed - het wildplassen avant la lettre dus. Er is altijd een topografische relatie geweest tussen de horeca en het urinoir - urinoirs bevonden zich op strategische plaatsen in de stad. Die locatie werd natuurlijk bepaald door knooppunten van toevallige passanten - zoals bijvoorbeeld bij het station en later op het Zusterplein - maar schijnbaar ook door de aanwezigheid van café's; het urinoir in de Helm en dat bij het Vlissings Wagenplein zijn daar voorbeelden van. In de Helm stonden aan het begin van de 20ste eeuw 3 urinoirs, maar die werden in december 1926 vervangen door een zogenaamd tweepersoons urinoir.
Wellicht beschikten sommige, vaak morsige, etablissementen in die vroege jaren domweg niet over een urinoir en bood een exemplaar in de directe nabijheid verlichting. In de Middelburgsche Courant van 23 oktober 1869 is er voor het eerst sprake van een urinoir; het betreft de arrestatie van een urinoir huisje op de Dam (wellicht werd het gefrequenteerd door klandizie van Dok of Het Zeeuwsche Bierhuis) - de omwonenden hadden klachten over de stank. In 1877 wordt een fraai urinoir huisje bij het spoorwegstation gebouwd en wel bij de stationsbrug. Er was ook een urinoir in de Gistpoort, maar dat werd, ook door de stank, vervangen door een vrijstaand urinoir met scherm op het Koorkerkhof, wat weer opluchting bood aan bezoekers van de Gorinchemsche Bierhal. In die periode beschikte het Hofplein ook over een urinoir - de intimi van Mijnsbergen en Hofplein zullen het zeker gekend hebben - maar dat werd, door de bouw van een huis - verplaatst naar het straatje (van bierbrouwerij De Drye Tonnekens) dat toen nog tussen het Hofplein en de Bogardstraat liep. Aan het eind van de 19de eeuw werd al geklaagd over de vermindering van het aantal urinoirs en die vermindering zette zich in de 20ste eeuw gestaag voort. Het urinoir huisje aan de Stationsbrug (hoek Kanaalweg) werd verplaatst naar de andere kant van de brug (hoek Loskade), maar kende daar maar een kort leven. In 1951 werd nog even het futuristische plan geopperd om ondergrondse urinoirs aan te leggen onder het trottoir van sociëteit De Vergenoeging, maar daar kwam men van terug en in plaats daarvan werden de urinoirs, en openbare toiletten, aan het Zusterplein gebouwd. Sommige urinoirs hadden naast de normale- nog een bijkomende functie van ontmoetingsplaats voor cruisende heren (zie ook het verhaal De Bielzenslet [1]).
Vanaf de jaren '60 ging het bergafwaarts met de urinoirs - het merendeel werd afgebroken en spaarzaam werd het stadsbeeld verrijkt met van die mobiele kunststoffen dozen. De klachten over het wildplassen zijn nog steeds niet van de lucht, maar ja, de openbare toiletten op het Zusterplein zijn alleen geopend op kantooruren en het enige echte urinoir dat Middelburg nog rijk is, dat onder de Lange Jan, lijkt vooralsnog voor velen een geheime locatie en dat heeft toch ook weer zijn charme.
IJzergieterij L.J. Enthoven & Co., leverde urinoirs aan de gemeente Middelburg in 1889.
Een urinoir bij de Koorkerk in Middelburg, jaren 20
Urinoir bij de stationsbrug, hoek Kanaalweg, ca. 1900
De Nieuwe Poort, ca. 1901
Urinoir Stationsbrug, hoek Loskade, ca. 1915
De Gistpoort, 1922
Directeur diens Gemeentewerken over een nieuw urinoir in de Helm, september 1926
Ter vervanging van de 3 oude urinoirs, september 1926
De Nederlandsche Fabriek van Betonno doet offerte, oktober 1926
En zo zag het urinoir er uit
Urinoir Vlissings Wagenplein, jaren '60
Urinoir, in de bosjes, tegenover de Watertoren, 1961
Urinoir in het kastanjelaantje links naast Miniatuur Walcheren, 1963
Urinoir Hofplein-Bogardstraat, 1970
Een bordje met urinoir bij het havenkantoor, foto Jan Simonse 1974
Het latere havenkantoor; rechts de ingang en links de deur naar het inpandige urinoir, ca. 1880
Een bordje met de aanduiding 'Urinoir' op het Oostkerkplein in Middelburg, in 1979
Rechts, tegen de Oostkerk, het urinoir zoals bovenstaand bordje aangeeft, 1962
Urinoir op het sportcomplex Nadorst, 2001
De Gemeente Middelburg overweegt de plaatsing van zogenaamde Uriliften op Plein 1940, in de PZC van 4 april 2001. De plannen werden nooit tot uitvoer gebracht.
Urinoir onder de Lange Jan, 2013
Openbare toiletten Zusterplein, 2013
Een noodoplossing bij de Rooie Oortjes en De Mug, oktober 2013
Artikel 'Toiletprimeur voor Middelburg', in de PZC van september 1993. Op de achtergrond loopt Jacob Dert net voorbij (zie café De Klos).
Het openbaar toilet (betaald) op het Damplein in Middelburg. De toiletten worden onderhouden door de dienst Parkeerbeheer van de gemeente.
'Op de pot': een recensie van het toilet op het Damplein, in de PZC van juli 2012. Oordeel: een 7,5
Het openbaar toilet van Sanitronics op Hof van Tange in Middelburg
Het urinoir huisje op de Dam is gearresteerd Middelburgsche Courant oktober 1869
Besluit tot de aanleg van een urinoir huisje bij het spoorwegstation Middelburgsche Courant december 1877
Vermindering van het aantal Middelburgse urinoirs Middelburgsche Courant oktober 1884
De pestlucht uit dien urinoir in de Gistpoort Het Zuiden december 1885
Vrijstaand urinoir met scherm Koorkerkhof vervangt urinoir Gistpoort Middelburgsche Courant september 1888
Verplaatsing urinoir Hofplein De Zeeuw december 1890
Schaarste aan Middelburgse urinoirs Middelburgsche Courant oktober 1892
Toiletten onder sociëteit De Vergenoeging? PZC januari 1951
Geen toiletten onder sociëteit De Vergenoeging PZC mei 1951
Vermelding van verwijdering van het urinoir op de Helm in Middelburg, PZC februari 1953
Urinoirs Zusterplein blijven altijd open PZC februari 1961
Plaatsing set urinoirs sportcomplex Nadorst PZC januari 1966
Vermelding urinoir bij de Stationsbrug PZC december 1970
Plassen op straat ergert Middelburgers PZC september 1998
Het urinoir in het kastanjelaantje PZC oktober 1999
Vermelding van een urinoir op de Dam in Middelburg, in 1878
Openbare Toiletten in Middelburg nu
Anno 2013 kent de gemeente Middelburg nog een aantal openbare toiletten. Naast het urinoir onder de Lange Jan zijn er twee zelfreinigende toiletten waar je tegen betaling gebruik van kunt maken, op Damplein en Hof van Tange. Daarnaast zijn er toiletten in de parkeergarages van de Gemeente (bijvoorbeeld aan de Koestraat, de Kousteensedijk en de Kanaalweg), in de Zeeuwse Bibliotheek aan de Kousteensedijk en op het Zusterplein, naast de Markt.
Externe links
Bronnen
- Foto's: Beeldbank Zeeland Zeeuwse Bibliotheek, Beeldbank Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en collecties Peter Carol en Rob van Hese
- Krantenknipsels: Krantenbank Zeeland Zeeuwse Bibliotheek